აფხაზეთში უძრავი ქონების
ან მიწის შეძენის, უცხოელებზე გასხვისების შესახებ დისკუსიები
პერიოდულად მიმდინარეობს. ვ. არძინბას
გარდა, ყველა შემდგომ „პრეზიდენტს“ ამ საკითხზე რუსეთთან მუდმივი დისკუსია ჰქონდა.
მოსკოვი მოითხოვდა იმ კანონების შეცვლას, რომელიც კრძალავდა მიწისა და სხვა უძრავი
ქონების უცხოელებზე გაყიდვას. სოხუმის ხელისუფლების სიხისტე და გაჯიუტება განპირობებულია
აფხაზურ საზოგადოებაში მკვეთრად უარყოფითი დამოკიდებულება ამ პრობლემისადმი. განსაკუთრებული
პრინციპულობით გამოირჩეოდა სერგეი ბაღაფში, რომელიც მოსკოვის კლინიკაში გარდაიცვალა
საეჭვი ვითარებაში. მისი მომყოლი ალექსანდრე ანქვაბიც იგივე ხაზს აგრძელებდა და, სავარაუდოდ,
ამიტომაც მოუწყვეს გადატრიალება და ლიკვიდაციას გადაურჩა, რადგან გუდაუთის რუსულ სახედრო
ბაზას შეაფარა თავი. ყველაზე ლოიალური პოზიცია რაულ ხაჯინბას ჰქონდა და მის დროს მრავალი
ჩარჩო ხელშეკრულება დაიდო Договор между Российской Федерацией и Республикой Абхазия о союзничестве и стратегическом партнерстве (2014 წ.).
ასლან ბჟანიას „გაპრეზიდენტების“ შემდეგ პრობლემამ განსაკუთრებული
სიმწვავე შეიძინა. რუსეთის მხრიდან ზეწოლა გაძლიერდა 2020 12 ნოემბერს ხელმოწერილი
ე. წ. „კანონმდებლობის ჰარმონიზაციისა და ერთიანი სოციალური და ეკონომიკური სივრცის
ფორმირების პროგრამის“ შესრულებასთან დაკავშირებით, რასაც აფხაზური საზოგადოება
„სუვერენიტეტის ხელყოფად“ აღიქვამს მასში ასახული მრავალი ეკონომიკური და სოციალური
საკითხის გამო.
უძრავი ქონებისა
და მიწის
შეძენის საკითხი განსაკუთრებული ინტერესის
საგანს რუსეთის მოქალაქეებისათვის წარმოადგენს. თავისი
აქტუალობიდან გამომდინარე, შესყიდვების
საკითხი განიხილება როგორც ოფიციალურად, ასევე
რუსეთ-აფხაზეთის მიერ გამართულ სხვადასხვა ფორუმებსა და შეხვედრებზე. მოსკოვი წლების განმავლობაში
ცდილობს აფხაზები დაითანხმოს, რომ რუსეთის მოქალაქეებს
მიეცეთ საშუალება აფხაზეთში უძრავი ქონების ყიდვისას ის დაიკანონონ.
რუსეთის მიერ აფხაზეთის
ე.წ. „აღიარებიდან“, 2009 წლისათვის, უძრავი
ქონების ფასმა აფხაზეთში
საგრძნობლად მოიმატა, თუმცა აფხაზთა მოლოდინი ბაზრის
გააქტიურებასთან დაკავშირებით, არ გამართლდა.
გაყიდვები თითქმის შეჩერდა,
რასაც აფხაზები რატომღაც არ უკავშირებენ იმ ფაქტს, რომ იქ კერძო საკუთრების შეძენა
დე-იურე შეუძლებელია (იყიდება მხოლოდ
ის უძრავი ქონება, რომლებიც ქართველებს
ეკუთვნოდათ) და მსოფლიო ეკონომიკურ კრიზის იმიზეზებენ.
გაყიდვების ოფისებში მყიდველებს ეუბნებიან, რომ დევნილების
სახლები, რომლებიც 10 წლის განმავლობაში მიტოვებულია, ავტომატურად გადადის სახელმწიფო
საკუთრებაში, მაგრამ სინამდვილეში ასე არ ხდება და ამ საკითხთან მრავალი სკანდალია
დაკავშირებული. ფაქტებს, ძირითადად,
რუსი ეროვნების მოქალაქეები
ასაჯაროებენ, რომლებიც ხშირად სასამართლოს
მიმართავენ საჩივრით, თუმცა,
დაზარალებულები აფხაზურ სასამართლოში სამართალს ვერ აღწევენ. ამის შესახებ რუსულ პრესაში
მრავალი პუბლიკაციაც იყო.
სადაო ბინების საკითხი
დღესაც აქტუალურად განიხილება
აფხაზეთის ე.წ. საზოგადოებრივ პალატაში, სახლმმართველობებში, პროკურატურასა თუ
სასამართლოში. მაგრამ აფხაზეთის ე.წ. სახელმწიფომ
მიტოვებული სახლების ნაციონალიზაცია ჯერჯერობით ვერ მოახერხა და არის
სრული ქაოსი.
რუსულ-აფხაზურ
ურთიერთობებში ეძრავი ქონებისა და მიწის საკითხი წმინდა
პოლიტიკური შინაარსისაა. აღსანიშნავია, რომ ბევრ ინტერნეტ-გვერდზე, სადაც განთავსებულია უძრავი ქონების რეალიზაციის
შესახებ განცხადებები, იქვე მითითებულია ის რისკები, რაც შეიძლება თან ახლდეს აფხაზეთში
შეძენილ უძრავ ქონებას.
დღევანდელი
იქაური მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით,
აკრძალვა არ ეხება უცხო ქვეყნის
მოქალაქის მიერ სამრეწველო,
სასოფლო-სამეურნეო, საკურორტო და სხვა
დანიშნულების ობიექტების შესყიდვას.
რუსული მხარის
„მსუბუქი“ ზეწოლით სოხუმში 2015 წ. ნოემბერში გამართულ რიგით მე-6 ფორუმზე პირველად მიიღეს
„ერთობლივი“ გადაწყვეტილება, რომელიც ჩამოყალიბდა შემდეგნაირად:
„საინვესტიციო პოლიტიკის პრიორიტეტების
გათვალისწინებით გადაწყდა, რომ რუსულ და აფხაზურ
მხარეებს შესაძლებლად მიაჩნიათ
უძრავი ქონების, საცხოვრებელი
ფართების რუსეთის მოქალაქეებისთვის
მიყიდვის საკითხის განხილვა“. თუმცა, განცხადებაში გამოთქმულია მხოლოდ საკითხის
განხილვის შესაძლებლობა და ამ წინადადებას დღემდე არ მიუღია კანონის ძალა.
რაც შეეხება უკვე გაყიდული ქონების ლეგალიზებას, აქ
საკითხი უფრო რთულადაა, რადგან კანონი იმ დროს არ არსებობდა, ხოლო შემდგომ
მიღებულ კანონს უკანა რიცხვით ვერ დაათარიღებენ, ე.ი. არსებული ნასყიდობის ხელშეკრულებები ითვლება სარისკოდ და
არაკანონიერად. მიუხედავად
ყველაფრისა, აფხაზეთში უძრავი
ქონების შეძენის მსურველები
მაინც არიან, გამომდინარე იქედან, რომ
იქ ფასები არარეალურად
დაბალია. სწორედ ეს ხდის მიმზიდველს იქ არსებულ უძრავ ქონებას, თუმცა, აფხაზი
ჩინოვნიკები აცხადებენ, რომ ამ სარისკო გარიგებებს „ხელისუფლებასთან“ არავითარი
კავშირი არა აქვს და რუსეთის
მოქალაქეებმა კარგად იციან რისკების
შესახებ.
***
ოკუპირებული აფხაზეთის კონსტიტუციის თანახმად, მიწა არ ექვემდებარება შესყიდვას
და რეალიზაციას, რაც
ასევე რეგულირდება მიწისა და სამოქალაქო კოდექსებით.
აფხაზეთში მიწა შეიძლება იყოს მხოლოდ საკუთრების ობიექტი ან გადაცემული იყოს
დროებით სარგებლობაში.
რაც შეეხება უცხო ქვეყნის მოქალაქეებსა
და უცხო ქვეყანაში
რეგისტრირებულ იურიდიულ პირებს, მათთვის
აფხაზეთში მიწის კერძო საკუთრებაში აღების
პერსპექტივა ნულოვანია, თუმცა, კანონმდებლობის მიხედვით,
მათ შეუძლიათ აიღონ მიწის ნაკვეთები
იჯარით.
მიწის იჯარა არის როგორც მოკლევადანი -
3 წლამდე, ასევე
გრძელვადიანი - 25 წლამდე, თუმცა, პრაქტიკაში დამკვიდრდა, რომ მიწა
იჯარით გაიცემა ჯერ მოკლე ვადით, ხოლო საჭიროების
შემთხვევაში გრძელდება ხელშეკრულება,
რადგანაც პირდაპირ გრძელვადიანი იჯარის
გაფორმების შემთხვევაში ხშირად
არ ხდებოდა მათი გამოყენება
დანიშნულებისამებრ.
მემკვიდრეობით
მიწა გადაეცემა მხოლოდ
აფხაზეთის მოქალაქეებს. შესაბამისად, უცხო ქვეყნის მოქალაქეებსა
და კომერციულ ორგანიზაციებზე ეს არ ვრცელდება.
***
ოკუპირებულ აფხაზეთში 1997 წ. მოქმედებდა კანონი „პრივატიზაციის შესახებ“, თუმცა ეს
კანონი იყო პირდაპირი ასლი რუსეთის კანონისა და ის წლების მანძილზე არც სრულდებოდა.
2016 წ. აფხაზეთის
ე.წ. პარლამენტმა მიიღო ახალი
კანონი „სახელმწიფო და მუნიციპალური საკუთრების
პრივატიზების შესახებ“ (რომელიც 2017 წლის 1 იანვრიდან ამოქმედდა), რასაც საზოგადოებასა
და პოლიტიკურ წრეებში ორაზროვანი რეაქცია მოჰყვა.
ძირითადი განსხვავება ძველსა და ახალ კანონს შორის არის
ის, რომ ძველი კანონი არ კრძალავდა „პირდაპირი მიყიდვის,
მათ შორის კონკურენტული
შერჩევის წესით“ განხორციელებულ უძრავი
ქონების პრივატიზებას. ამის გამო, წინა პერიოდში განხორციელებულ პრივატიზებებს მოყვა საკმაოდ ბევრი სკანდალური საქმე.
ახალი კანონით მკაფიოდ არის განსაზღვრული პრივატიზების
ფორმები.
***
ოკუპირებულ
აფხაზეთში ე.წ. სახელმწიფო
ქონებისა და კერძო საკუთრების
განკარგვასთან დაკავშირებულ მდგომარეობაზე დაკვირვებით და განხილვით შეიძლება
დავაფიქსიროთ გარკვეული ტენდენციები.
აფხაზეთში სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან,
ერთ-ერთ მოუგვარებელ პრობლემად
საბინაო მეურნეობის ბაზარი რჩება. ამასთან, იქ შეუძლებელია იპოვო სტატისტიკის
ისეთი სტანდარტი, როგორიცაა წლის განმავლობაში, მაგალითად, ჩაბარებული საცხოვრებელი
ბინის რაოდენობა. ამ საკითხზე არანაირი
რაოდენობრივი და თვისებრივი
მონაცემი არ არსებობს.
აფხაზური ბანკების მდგომარეობა
გამორიცხავს ხელსაყრელ სესხებს მშენებლებისთვის, ხოლო რუსულმა ბანკებმა ნაკლებად სავარაუდოა,
დააკრედიტონ მშენებლობის პროექტები, განსაკუთრებით მაშინ,
როცა არ არსებობს
შესაძლებლობა რუსეთის მოქალაქეებმა ლეგალურად შეიძინონ ბინები.
რაც შეეხება მიწის განკარგვის
პრობლემებს და მიწის კადასტრს, ეს საკითხი
დაკავშირებულია ფინანსურ პრობლემებთან.
არადა, მიწის კადასტრი უზრუნველყოფს მიწის შეფასებას და უფრო მოქნილია მიწის გადასახადის
განაკვეთები.
ოკუპირებულ აფხაზეთში პრივატიზების პროცესებზე დაკვირვებით ვლინდება შემდეგი სახის პრობლემები:
სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული ობიექტების რეესტრი არასრულია,
რადგანაც ე.წ. სახელმწიფო
რეესტრის მუშაობაში სერიოზული პრობლემებია.
ამასთან ერთად, ხაზი უნვა გაესვას იმას, რომ ბოლო წლებში
არსებული ეკონომიკური კრიზისი, რომელმაც სერიოზულად
იმოქმედა რუსულ ეკონომიკაზე,
რა თქმა უნდა, აფხაზეთსაც შეეხო,
თუმცა, აფხაზებმა ვერც კრიზისამდე შეძლეს
ინვესტიციების წარმატებულად მოზიდვა, რაზედაც გავლენას ახდენს ბიზნესის კეთების
ნიუანსების არცოდნა, საკანონმდებლო ბაზის დაუხვეწელობა, გარანტიების არქონა და კრიმინალის
მაღალი დონე.
რუსეთის ხელისუფლება ხშირად გამოთქვამს მოსაზრებას,
რომ ეს საკითხები ადგილიდან ვერ დაიძვრება მათი დახმარების გარეშე. ამას აფხაზური საზოგადოების
დიდი ნაწილის წინააღმდეგობა ხვდება „სუვერენიტეტის“ დაცვის მოტივით და ის ფული, რომელსაც
მოსკოვი სოხუმს ყოველწლიურად აძლევს (ბიუჯეტის დაახლოებით 70 %), ფაქტიურად, ადგილობრივი
ჩინოვნიკების შენახვას ხმარდება. მაღალია კორიფცია და ფინანსების ტრივიალური მიტაცება,
ამიტომ სისტემატიურად არ სრულდება ე. წ. საივესტიციო
პროგრამა. რუსეთის ხელისუფლება არ ენდობა სოხუმს და თავადვე ადგილზე პერმანენტულად
ამოწმებენ ფინანსების ხარჯვის პროცესსა და შესრულებულ სამუშაოებს.
ამასთან, ბოლო დროს განვითარებული პროცესები და ა. ბჟანიას
პოზიცია მიუთითებს რუსეთის მზარდ ზეწოლაზე, რათა ე. წ. „კანონმდებლობების ჰარმონიზების გზით ერთიანი სოციალურ-ეკონომიკური სივრცის ფორმირების პროგრამა“ 2023 წლისთვის შესრულდეს. თუმცა, როგორი ხარისხით მოხდება
მისი იმპლემენტაცია, რთული სათქმელია. ა. ბჟანიას ოპოზიცია და განსაკუთრებით ომის ვეტერანთა
ორგანიზაციები კატეგორიულად ეწინააღმდეგებიან ოკუპირებული აფხაზეთის განვითარების ამ
გზას. „ოკუპირებულ აფხაზეთში ჩამოყალიბებულმა "ვეტერანთა გაერთიანებულმა საბჭომ" რუსეთთან ინტეგრაციის წინააღმდეგ გაილაშქრა. გავრცელებულ განცხადებაში საბჭო მკაცრად აკრიტიკებს დე ფაქტო პრეზიდენტ ასლან ბჟანიას, რომელმაც კრემლის ზეწოლის შედეგად ბოლო პერიოდში კურსი შეცვალა და აქტიურად ლობირებს რუსული დირექტივების 45-პუნქტიანი დოკუმენტის - "კანონმდებლობების ჰარმონიზების გზით ერთიანი სოციალურ-ეკონომიკური სივრცის ფორმირების პროგრამის" აღსრულებას“.
ნიშანდობლივად მიგვაჩნი კრემლში, პუტინის ადმინისტრაციაში გაზრდილ და სხვადასხვა
თანამდებობებზე ნამუშევარ ინალ არძინბას საგარეო საქმეთა მინისტრად დანიშვნა. მი ტრადიციიდან
გამომდინარე, თუ როგორ იცვლებოდნენ აფხაზთა ლიდერები, ეს, ვფიქრობთ, ა. ბჟანიას გაფრთხილებაცაა.